الغارات
مؤلف:
ابو اسحاق ابراهیم بن محمد بن سعد ثقفی كوفی اصفهانی (م 283 ق).

زندگینامه و اظهار نظرها:
وی از مورخان نیمه دوم قرن سوم هجری و از نسل سعد بن مسعود است. نجاشی از وی یاد كرده و نوشته است: «وی به اصفهان آمد و در آنجا سكنی گزید. او زیدی مذهب بود و پس از آن به مذهب ما (امامیه) گروید. جماعتی از قمی ها، مانند احمد برقی، از او خواستند به قم بیاید كه او نپذیرفت. او اصفهان را بدان دلیل برگزید كه ناصبیان در آن فراوان بودند و او تصمیم گرفت كه كتابهایش را در آنجا روایت كند».

استادان:
ابو نعیم فضل بن دكین، اسماعیل بن امان، یونس بن عبید، ابوالحسن مدائنی، ابن ابو سیف، ابراهیم بن عیون.

شاگردان:
عباس بن سرمی، محمد بن زید رطاب، احمد بن علویه اصفهانی، عبدالرحمن بن ابراهیم مستملی، ابراهیم بن هاشم قمی، محمد بن حسن صفار قمی، سعد بن عبدالله قمی ، احمد بن عبدالله برقی قمی، حسن زعفرانی اصفهانی.

تألیفات:
المبتداء، السیره، المغازی، السقیفه، فدك، الشوری، اخبار عثمان، مقتل عثمان، بیعه علی، الجمل، الغارات الصفین، الحكمین، النهروان، مقتل علی، قیام الحسن، مقتل الحسین، كتاب التوابین.[1]

معرفی اجمالی كتاب:
این كتاب به مقطع تاریخی میان نهروان و شهادت امام علی(علیه السلام)اختصاص دارد. زمانی كه معاویه برای تضعیف هر چه بیشتر عراق، سپاهیان خود را برای چپاول و ایجاد ناامنی به نواحی مختلف عراق و حجاز و یمن گسیل می كرد، حاصل آن حملات همین غارتهایی است كه ثقفی تاریخ آنها را نگاشته است. وی افزون بر بیان چپاولهای دشمنان امیرمؤمنان(علیه السلام)، به مقدار زیادی هم درباره شخص امام علی ـ علیه السلام ـ و ویژگیهای آن حضرت سخن گفته است.
این كتاب مورد قبول و اعتماد فرقه امامیه بوده و در عداد كتب معتبر به شمار رفته است.[2] از مهم ترین مطالب كتاب می توان به سخنرانی حضرت علی(علیه السلام) بعد از جنگ نهروان، روش آن حضرت درباره اموال، كارگزاران آن حضرت، ولایت قیس بن سعد و محمد بن ابوبكر بر مصر، شهادت مالك اشتر و محمد بن ابوبكر اشاره كرد.

وضعیت نشر:
این كتاب در دو جلد به زبان عربی، به تحقیق سیدجلال الدین محدث، در چاپخانه بهمن چاپ و منتشر شده است.

[1]. رجال النجاشی، ص 17.
[2]. مقدمه الغارات، ج 1، ص 16.


تاریخ یعقوبی

مؤلف:
احمد بن ابو یعقوب اسحاق بن جعفر بن وهب (م 284 ق).

زندگینامه و اظهار نظرها:
وی به عنوان كاتب و «اخباری» شهرت دارد. لقب نخست اشاره به شغل دبیری در دربار عباسی است و لقب دوم به اعتبار مورخ بودن وی و آشنایی او با اخبار تاریخی است. گفته شده كه «واضح»، جدّ یعقوبی، علایق شیعی داشته و همو بوده است كه در زمانی كه مسئول «برید» مصر بوده، ادریس بن عبدالله بن حسن برادر نفس زكیه را به مغرب فراری داده و جانش را بر سر این كار گذاشته بود.[1]
به احتمال قوی، یعقوبی شیعه بوده است زیرا نشانه های تشیع وی در كتاب تاریخش كاملاً روشن است; از جمله این نشانه ها اخبار وی در داستان سقیفه و كیفیت برخوردهای خلفا و نیز شیوه گزارشهایی است كه از تاریخ حوادث اسلام ارائه داده است.

معرفی اجمالی كتاب:
این كتاب یك دوره تاریخ عمومی است كه از هبوط آدم ـ علیه السلام ـ آغاز شده و تا حوادث سال 259 هجری ادامه یافته است. این اثر از قدیمی ترین كتب تاریخ عمومی است كه در تمدن اسلامی نوشته شده است. شیوه نگارش كتاب، تاریخی است، نه حدیثی; بدین معنی كه یعقوبی مانند برخی از مورّخان محدث، حوادث تاریخی را به صورت حدیث با ذكر سلسله سند نیاورده است; بلكه به عنوان مورخ پس از استفاده از مآخذ مختلف، كتاب خود را تألیف كرده است.
یعقوبی در مقدمه جلد دوم یادآور شده است كه قصد تألیف كتابی مختصر را داشته و لذا بسیاری از اشعار و همچنین اخبار طولانی را حذف كرده است.[2]

وضعیت نشر:
این كتاب، به وسیله دار صادرِ بیروت، در دوجلد به زبان عربی چاپ و منتشر شده و ترجمه فارسی آن نیز موجود می باشد.

[1]. تاریخ طبری، ج 10، ص 591.
[2]. تاریخ یعقوبی، ج 2، ص 6.


الفتوح

مؤلف:
ابو محمد احمد بن اعثم كوفی (م 314 ق).

زندگینامه و اظهار نظرها:
وی محدث، شاعر و مورخ شیعی بزرگ قرن سوم و چهارم هجری است. عدم اطلاع دقیق محققان از زادگاه و تاریخ تولد و زندگانی وی به حدی است كه در نام و نسب وی اختلاف كرده اند; همچنین لفظ اعثم را كه لقب پدر او بوده است، گاهی درباره خود ابن اعثم به كار برده اند.
ابن اعثم شاعر نیز بوده و یاقوت حموی ابیاتی از او را در معجم الادبا آورده است.[1]

تألیفات:
التاریخ فی شرح الوقایع، المألوف، الفتوح.

معرفی اجمالی كتاب:
متن عربی كتاب از پس از رحلت پیامبر - صلی الله علیه وآله - شروع شده و تا پایان خلافت مستعین ادامه یافته است. ابن اعثم در بیشتر موارد از مآخذ خود یاد نكرده، اما بسیاری از اخبار او را در سایر منابع می توان یافت; هر چند از برخی منابع خود یاد كرده; مانند شعبی، نصر بن مزاحم، واقدی، زهری و هشام كلبی.
ابن اعثم در اخبار مربوط به جنگ امویان و عباسیان و آغاز خلافت عباسیان، به طور مرتب مطالبی را از مدائنی نقل كرده و مطالب او درباره عراق افزون بر اخبار از شهرها است. یك جلد از چاپ هشت جلدی درباره كربلا است و از مآخذ دست اول حماسه كربلا محسوب می شود.

شروح و تعلیقات:
محمد بن محمد مستوفی این كتاب را در سال 598 ق ترجمه كرده است. این ترجمه ترجمه ای آزاد است كه از حیث ادبی از اهمیت زیادی برخوردار است و تنها تا وقایع مربوط به امام حسین - علیه السلام - ترجمه شده است.

وضعیت نشر:
این كتاب، به همت انتشارات دارالكتب العلمیه لبنان، در سال 1406 ق چاپ و منتشر شده است.

[1]. مقدمه الفتوح.


مقاتل الطالبین

مؤلّف:
علی بن حسین بن محمد بن احمد بن هیثم، معروف به ابو الفرج اصفهانی (م 356 ه‍. ق).

زندگینامه:
وی در سال 284 ه‍.‍ .ق در اصفهان متولد و در بغداد، مراحل رشد و نمو را طی كرد. ابو الفرج اصفهانی شخصیتی مورد اعتماد و متجرّد در علوم مختلف مثل شعر، اغانی، اخبار، حدیث، لغت، نحو، سیر و مغازی، طب و نجوم می باشد كه از او فردی مورد احترام و دارای منزلت رفیع ساخته است. او در مجالس ادبی و علمی بغداد صاحب شهرت بوده و بدین جهت در حكومت آل بویه صاحب مكانت و منزلت و كاتب دولت ركن الدوله بوده است.

معرفی اجمالی كتاب:
این كتاب در شرح احوال و مرگ فرزندان ابوطالب از آغاز ظهور اسلام تا قرن چهارم هجری قمری، در جنگ ها، قیام ها و فعالیت های سیاسی بر ضد دستگاه حاكم، می باشد. او شرح احوال 500 نفر از جان باختگان را با مقتل و احوال جعفر بن ابی طالب شروع و در عصر اموی با احوال عبید الله بن علی، تمام می كند. او در شرح حال و ذكر شهادت امام حسین ـ علیه السّلام ـ و فرزندان آن حضرت، بحث مبسوطی می كند. این كتاب او بر حسب عصر هر خلیفه، طبقه بندی شده است. كتاب مقاتل الطالبین در موضوع مقتل از شهرت و جایگاه والائی در میان پژوهش گران و محققان برخوردار بوده و از جمله منابع اصلی می باشد.

وضعیّت نشر:
این كتاب در یك جلد به زبان عربی از طرف مؤسسه دار الكتاب قم در سال 196 ه‍. .ق به چاپ رسیده است.
نیز این کتاب به وسیله مرحوم جواد فاضل و همچنین به وسیله سید هاشم رسولی محلاتی به فارسی ترجمه شده است.


مسار الشیعه فی مختصر تواریخ الشریعه

مؤلّف:
محمد بن محمد بن نعمان بغدادی، شیخ مفید (م 413‍ ه‍ .ق).

معرفی اجمالی كتاب:
كتاب حاضر درباره تاریخ تولد و شهادت ائمه ـ علیهم السّلام ـ ودیگر حوادث مهمی كه در تاریخ اسلام روی داده و ایام و مناسبت های اسلامی در تاریخ اسلام، می باشد.
این كتاب از کتب معتبر شیعه در شناخت ایام و مناسبت های اسلامی است و این كتاب از اولین كتاب هایی است كه در این رابطه نگاشته شده است.
شیخ مفید در این كتاب بنا را بر اختصار گذارده و تاریخ های این كتاب را بر اساس ماه های قمری تنظیم و از ماه رمضان شروع و به ماه شعبان ختم می كند و پس از بیان هر یك از روزها و مناسبت ها در ذیل آن به اعمال واجب و مستحب آن نیز اشاره می كند.
كتاب مسار الشیعه از معدود كتاب هایی است كه نسخه اصل آن به خط مؤلف در دست است و از نقطه نظر فلسفه تاریخ، از گنجینه های گران بهای فرهنگ و تمدن اسلامی به شمار می رود. چرا كه هر تمدن و ملتی دارای ایام و مناسبت های ویژه ای است كه در تاریخ آن تمدن دارای ارزش خاصی است، تمدن اسلامی نیز دارای چنین روزهایی است. بنابراین مشخص كردن این روزها و تاریخ حوادث آنها یكی از محور های مهمی است كه شیخ مفید به خوبی از عهده آن بر آمده است.

وضعیت نشر:
این كتاب در یك جلد به زبان عربی به همّت گنگره جهانی هزاره شیخ مفید قم، در سال 1413 ه‍. .ق، به چاپ رسیده است.


الارشاد

مؤلف:
شیخ مفید محمد بن محمد بن نعمان عکبری بغدادی (م 413 ق).

زندگینامه و اظهار نظرها:
ترجمه مؤلف در بخش كتب فقهی گذشت.

معرفی اجمالی كتاب:
این كتاب در تاریخ زندگانی ائمه - علیهم السلام - است كه شیخ مفید با توجه به روایاتی كه در اختیار داشته، آن را نگاشته است. شیخ مفید در این كتاب به فضایل اهل البیت - علیهم السلام - و یاران آنان نیز اشاره دارد.
كتاب الارشاد از معتبرترین منابع روایی شیعه درباره زندگانی ائمه - علیهم السلام - به شمار می آید و بسیاری از منابع مهم شیعه، كه به زندگانی ائمه پرداخته اند، این كتاب را مستند خود قرار داده اند. این كتاب از منابع دست اول درباره زندگانی ائمه - علیهم السلام - است.
شیخ مفید این كتاب را به درخواست یكی از یاران خود نگاشته است; چنان كه در آغاز كتاب می فرماید: «من بنا به درخواست شما در این كتاب نام ائمه هدا، تاریخ زندگانی آنها، محل قبر و حرم آن بزرگواران را آورده ام». شیخ مفید كتاب خود را همانند یك كتاب تاریخی تألیف نموده و به بیان حوادث تاریخی پرداخته است.
در این كتاب بسیاری از موضوعات مهم تاریخی ائمه - علیهم السلام - بیان شده است; مانند خبر دادن امام علی - علیه السلام - از شهادت خود، روایاتی كه دلالت بر فضایل آن حضرت می كند، قضاوتهای آن حضرت، حركت امام حسین - علیه السلام - به سوی عراق، قیام زید شهید، ورود امام هادی - علیه السلام - به سامّرا، سیره امام زمان(عج).

وضعیت نشر:
این كتاب در دو جلد به زبان عربی، به وسیله كنگره جهانی هزاره شیخ مفید قم، در سال 1413 ق در قطع وزیری چاپ و منتشر شده است.
همچنین این کتاب به وسیله موسسه آل البیت ـ علیه السلام ـ تحقیق و به چاپ رسیده است، نیز این کتاب بارها به فارسی ترجمه و شرح و تاخیص شده است که از جمله آنها ترجمه سید هاشم رسولی محلاتی می باشد.


الجَمَل

مؤلف:
شیخ محمد بن محمد نعمان عکبری بغدادی، شیخ مفید (م 413 هـ . ق)

معرفی اجمالی كتاب:
فتنه جمل، نخستین جنگی بود كه بین دو گروه از مسلمانان واقع شد. از این رو، شیخ مفید این كتاب را برای زدودن برخی ابهامات از این واقعه به رشته تحریر درآورده است. وی كتاب خود را به دو بخش تقسیم كرده است: در بخش اول، آرای متكلمان را درباره فتنه جمل آورده و در بخش دوم، اخبار و وقایع جنگ را تنظیم كرده و به علل و اسباب بدخواهی عایشه و طلحه و زبیر به امیرالمؤمنین - علیه السلام - پرداخته است.
شیخ مفید در مقدمه كتاب درباره انگیزه نگارش كتاب می فرماید: «من این كتاب را به درخواست یكی از شاگردان، درباره اختلافی كه میان اهل قبله و مسلمانان درباره فتنه و آشوبی كه در بصره اتفاق افتاده بود، نگاشتم تا جریان‌ها و حوادثی را كه میان امیر المؤمنان علی - علیه السلام - و عایشه و طلحه و زبیر روی داد و جنگ خطرناكی كه میان آنان درگرفت، روشن كنم».
از ویژگیهای این كتاب این است كه به جزئیات حوادث پرداخته و تمام زوایای جریان‌ها را مورد بررسی قرار داده است و بدون هیچ گونه تعصبی تمام نظریات و سخنان را با امانت كامل آورده; حتی سخنان مخالفان امیر المؤمنین علی - علیه السلام - را نیز آورده است. مؤلف در این كتاب به بسیاری از منابع مهم اهل تسنن نیز اشاره دارد.

وضعیت نشر:
این كتاب در یك جلد به زبان عربی، به تحقیق سید علی میر شریفی، در سال 1373 ش، به وسیله انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم چاپ و منتشر شده است.
همچنین این کتاب به همت استاد محمود مهدوی دامغانی به فارسی ترجمه شده است.


إعلام الوری بأعلام الهدی

مؤلف:
امین الاسلام ابو علی فضل بن فضل بن حسن طبرسی (م 548 ق).

زندگینامه و اظهار نظرها:
وی مفسر دانشمند، متكلم فرزانه، عالم جلیل القدر شیعه از علمای بزرگ قرن ششم است كه بیشتر شرح حال نگاران درباره مقام علمی و جایگاه بلند او سخن گفته اند و او را به خوبی و آراستگی ستوده اند. شخصیت علمی و فكری طبرسی در مشهد و سبزوار تكّون یافت و شكوفا شد و به تدریس و تعلیم و نشر اندیشه های خود پرداخت و در همان جا دیده از جهان فروبست و پیکر پاکش به مشهد مقدس انتقال یافت و هم اکنون مدفن وی در نزدیكی حرم حضرت رضا - علیه السلام - در آغاز خیابانی معروف به نام او است. طبرسی از مفسران چندگانه نویس است كه سه تفسیر به نگارش درآورده است: مجمع البیان، جوامع الجوامع، و الكاف الشافی.

استادان:
شیخ ابوعلی(فرزند شیخ طوسی) شیخ عبدالجبار قاری رازی، حسن بن حسین بن حسن بن بابویه قمی، امام موفق الدین حسن بن فتح واعظ، سید ابوطالب محمد بن حسین قصبی جرجانی، ابوالفتح عبدالله بن عبدالكریم، شیخ ابوالحسن، شیخ جعفر دوریستی.

شاگردان:
رضی الدین ابو نصر حسن بن فضل، رشیدالدین ابو جعفر محمد بن علی بن شهرآشوب، شیخ منتجب الدین رازی، شاذان بن جبرئیل قمی و قطب راوندی.

تألیفات:
الآداب الدینیه للخزانه المعینه، الاعلام الوری، تاج الولید، جوامع الجامع، حقائق الامور، الشواهد، عده السفر و عمده الحضر، العمده فی اصول الدین...، غنیه العابد و منیه الزاهد، الكاف الشافی من كتاب الكشاف، تفسیر الوجیز، كنور النجاح، مجمع البیان لعلوم القرآن.[1]

معرفی اجمالی كتاب:
این كتاب در چهار ركن ترتیب یافته است: ركن اول در سیره رسول خدا(صلی الله علیه وآله) و فاطمه زهرا(علیها السلام)، ركن دوم در زندگی و امامت علی بن ابی طالب - علیه السلام - ، ركن سوم در شرح امامت و زندگی امامان تا امام حسن عسگری - علیهم السلام - و ركن چهارم درباره امامت ائمه و امام زمان - علیهم السلام - . طبرسی در این كتاب بر آن بوده كه خلاصه‌ای از دیدگاه تاریخی شیعه درباره سیره رسول خدا(صلی الله علیه وآله) و تاریخچه زندگی امامان - علیهم السلام - به همراه بحث امامت آنها عرضه كند. بنابراین چنین متنی می توانسته برای توده های شیعه نگاشته شده باشد. وی در پایان هر بحثی، بدین نكته اشاره دارد كه مطلب را به اختصار آورده است. امین الاسلام كتاب را به یكی از شاهان شیعه مازندران با نام علی بن شهریار بن قارن از آل باوند اهدا كرده است. كتاب حاضر همچون ارشاد مفید از آثار با ارزشی است كه درباره زندگی چهارده معصوم - علیهم السلام - نگاشته شده و حكم منابع اصلی را در این زمینه دارد.

وضعیت نشر:
این كتاب، به وسیله مؤسسه آل البیت - علیهم السلام - لاحیاء التراث، در سال 1417ق، به قطع وزیری چاپ و منتشر شده است.
همچنین این کتاب به همت استاد عزیزالله عطاردی به فارسی ترجمه و منتشر شده است.

[1]. ریحانه الادب، ج 4 ـ 3، ص 39; مقدمه تفسیر مجمع البیان.


قصص الانبیاء

مؤلف:
قطب الدین سعید بن هبه الله راوندی (م 573 ق).

زندگینامه و اظهار نظرها:
قطب الدین عالم بزرگ، محدث، مفسر، متكلم، فقیه، فیلسوف و تاریخدان بزرگ شیعه در قرن ششم هجری است. او در راوند كاشان به دنیا آمد و پدر و پدر بزرگ وی از علمای بزرگ زمان خود بودند. تحصیلات ابتدایی را نزد پدر خویش فرا گرفت. پس از آن از محضر درس شیخ ابوعلی طبرسی، عمادالدین طبرسی و سید مرتضی رازی بهره فراوان برد. سپس به شهر مقدس قم رهسپار شد تا از علمای آن دیار نیز بهره مند گردد. او در مدت كوتاهی از چهره های سرشناس شیعه گردید. قطب راوندی در سال 573 ق در شهر قم دیده از جهان فرو بست و اكنون قبر مطهرش در صحن بزرگ حرم حضرت معصومه - علیهم السلام - قرار دارد.

استادان:
پدرش، شیخ ابو علی فضل بن حسن طبرسی (صاحب مجمع البیان)، عمادالدین محمد بن ابوالقاسم طبرسی، صفی الدین، شیخ ابو جعفر حلی.

شاگردان:
نصیرالدین حسینی بن سعید راوندی، طهیرالدین محمد بن سعید راوندی، قاضی احمد بن علی بن عبدالجبار طوسی، قاضی جمال الدین، فقیه علی بن محمد مدائنی.

تألیفات:
فقه القرآن، شرح آیات الاحكام، احكام الاحكام، الاختلاف بین مفید و المرتضی... اسباب النزول، الأعزاب فی الإعراب، القاب الرسول و فاطمه و الائمه - علیهم السلام - ، تهافت الفلاسفه.

معرفی اجمالی كتاب:
این كتاب در موضوع تاریخ و شرح حال پیامبران الهی - علیهم السلام - است كه در بیست باب تنظیم شده است. باب اول داستان حضرت آدم - علیه السلام - و پس از آن داستان زندگانی حضرت ادریس و نوح - علیه السلام - و دیگر پیامبران به ترتیب تقدم زمانی آمده است. باب 20 و 19 آن نیز اختصاص به پیامبر اكرم حضرت محمد(صلی الله علیه وآله) دارد. علاوه بر آن، هر باب خود به فصول متعدد تقسیم شده تا دسترسی به مطالب به آسانی امكان پذیر باشد.
برخی از علما كتاب قصص الانبیاء را به سید فضل الله راوندی نسبت داده اند و برخی دیگر احتمال داده اند كه دو كتاب جدا از هم به نام قصص الانبیاء باشد: یكی متعلق به قطب راوندی و دیگری متعلق به سیدفضل الله راوندی باشد.

وضعیت نشر:
این كتاب در یك جلد به زبان عربی با تحقیق میزرا غلامرضا عرفانیان و به وسیله بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی، به سال 1409 ق، در قطع وزیری چاپ و منتشر شده است.


مناقب آل ابی طالب

مؤلّف:
رشید الدین ابو عبد الله محمد بن علی بن شهر آشوب مازندرانی معروف به ابن شهر آشوب (م 588 ه‍. .ق).

زندگینامه:
دانشمند بلند آوازه شیعه، ابن شهر آشوب، یكی از بزرگ ترین مردان تاریخ بوده است. زندگی او سرشار از درس، عبرت، معنویت، شور و شوق و الگوی ایمان و تلاش است.
او یكی از عالمان بزرگ و معروف شیعه در اواخر قرن پنجم و اوایل قرن ششم هجری است. در سال 488 ه‍. .ق متولد و در محضر جدش شیخ شهر آشوب بن كیالی از دانشمندان بزرگ شیعه و پدرش كه از محدثّان و فقیهان بزرگ شیعه بوده، تربیت و مراحل علم و دانش، فضل و ادب را پیمود، وی برای یادگیری علوم از شهری به شهری مهاجرت و به هر شهری كه می رسید در رأس علمای آنجا قرار می گرفت و در عاقب به یكی از ستاره های پر فروغ حوزه و جهان تشیع تبدیل شد.

اساتید:
شیخ شهر آشوب (جدش)، شیخ علی (پدرش)، فتال نیشابوری، شیخ ابو علی فضل بن حسن طبرسی، ابو منصور طبرسی، ابو الفتوح رازی، قاضی ناصح الدین آمدی، قطب الدین راوندی، جار الله زمخشری، ابو الحسن علی بیهقی و ... .

شاگردان:
علامه سید محمد بن زهره حلبی، شیخ الدین ابو الحسن علی بن شعره حلّی، تارج الدین دربی، شیخ یحیی سوراوی، یحیی بن ابی حلبی، سید كمال الدین حیدر حسینی.

تألیفات:
آثار متشابه القرآن و مختلفه، مناقب آل ابی طالب، معالم العلما، مثالب النواصب، مائده الفائده، امثال فی الامثال، الاوصاف، المنهاج الجدیده، انساب آل ابی طالب، نخب الاخبار الخصائص الفاطمیه، بیان التنزیل، الموالید، المحزون المكنون فی عیون القرآن، الطرائف فی الحدود و الحقائق، الحاوی، الفصول فی النحو.

معرفی اجمالی كتاب:
كتاب ابن شهر آشوب را می توان یكی از كتب برتری دانست كه همگان را به تحسین وا داشته است. و در حدی از اعتبار قرار دارد كه علمای شیعه و سنی به آن اعتماد كرده و روایات آن را بدون هیچ تشویش خاطری نقل می كنند.
كتاب حاضر در چهار جلد تنظیم شده كه از پیامبر اكرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ و زندگی نامه و فضائل آن حضرت شروع و به امام حسن عسگری ـ علیه السّلام ـ ختم شده است.
جلد اوّل در احوال پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ از جمله بشارت به نبوت. ولادت، بعثت، جنگ ها و غیره، پرداخته است.
جلد دوّم شامل مقامات و فضائل امیر المؤمنین ـ علیه السّلام ـ و كرامات و قضاوت های آن حضرت و ظلم ها و مصیبت های وارده بر اهل بیت ـ علیه السّلام ـ می باشد كه به ترتیب زمانی ذكر شده است.
جلد سوّم با احادیث پیامبر در جانشینی حضرت علی ـ علیه السّلام ـ آغاز و فضائل معنوی و شجاعت های آن حضرت و مقام او در قیامت را در چند فصل بیان كرده و نكاتی مانند مساوات ایشان با همه انبیاء ـ علیه السّلام ـ و زندگی نامه و احوال آن حضرت به دنبال آن آمده است. و بعد از حضرت علی ـ علیه السّلام ـ به فضائل و زندگی نامه حضرت زهرا و در پایان به بحث امامت فرزندان حضرت زهرا ـ سلام الله علیها ـ پرداخته است.
جلد چهارم احوال و فضائل و زندگی نامه بقیّه ائمه ـ علیهم السلام ـ تا امام یازدهم و با پایان یافتن فصول مربوط به امام حسن عسگری ـ علیه السّلام ـ كتاب نیز به پایان می رسد.

وضعیت نشر:
این كتاب در چهار مجلد به زبان عربی به همت مجمع احیاء الثقاه الاسلامیّه در سال 1412 ه‍ .ق به چاپ رسیده است.
ظاهراً اصل این کتاب به ما نرسیده و تلخیص و منتخب آن به وسیله حسین بن جبیر به نام: نخب المناقب موجود می باشد.
همچنین تلخیص دیگری از آن به نام «نهج الایمان» وجود دارد.


مثیر الاحزان و منیر سبل الأشجان

مؤلف:
نجم الدین جعفر بن محمد بن جعفر بن هبه الله بن نماحلی (645ق).

زندگینامه و اظهار نظرها:
وی در شهر زیبای حله، از شهرهای عراق به دنیا آمد. پدر وی یكی از علمای آن دیار بود. ایشان بعد از سالها تلاش در راه خدمت به نشر آثار ائمه، در 78 سالگی در شهر حله رحلت نمود.

استادان:
محمد بن جعفر بن نما، محمد بن ادریس حلی، شیخ بن محمد بن مشهدی.

شاگردان:
محقق حلی، علامه حلی، علی بن حسین بن حماد.

تألیفات:
مثیر الاحزان، اخذ الثار فی احوال المختار، ذوب النضار فی شرح اخذ الثار.

معرفی اجمالی كتاب:
موضوع این كتاب تاریخ زندگی و شهادت امام حسین - علیه السلام - و بیان واقعه عاشورا است. ابن نماحلی در مقدمه كتاب می فرماید: «چون بعضی از كتب مقاتل بسیار طولانی و در مقابل بعضی بسیار مختصر بودند، این كتاب را كه حد وسطی از كتب دیگر است، نوشتم كه نه طولانی است كه خواننده خسته شود و نه آن قدر خلاصه است كه نكات مهم تاریخی در آن ذكر نشده باشد».
نویسنده در این كتاب از روش تاریخ روایی بهره جسته و هیچ تحلیلی از مطالب كتاب از خود ندارد. این كتاب دارای یك مقدمه، در فضایل اهل البیت پیامبر ـ الله علیه وآله ـ فضیلت ذكر مصائب آن بزرگواران است، و سه مقصد است: مقصد اول درباره زندگی امام حسین - علیه السلام - و سیر تحولات تاریخی در به وجود آمدن حادثه غم انگیز كربلا می باشد. مقصد دوم در مورد وقایع روز عاشورا است تا شهادت امام - علیه السلام - و آغاز اسارت اهل البیت آن حضرت. مقصد سوم در مورد اسارت اهل البیت رسالت تا بازگشت به مدینه.

وضعیت نشر:
این كتاب در یك جلد به زبان عربی، به وسیله انتشارات مدرسه امام مهدی قم، در سال 1406 ق، در قطع وزیری چاپ و منتشر شده است.


اللهوف علی قتلی الطفوف

مؤلف:
سید علی بن موسی بن جعفر بن طاووس حلی (م 664 ق).

زندگینامه و اظهار نظرها:
سید در روز پانزده محرم سال 589 ق در شهر حله به دنیا آمد. شروع تحصیلات او در شهر حله بود و از محضر پدر و جد خود، ورام بن ابی فراس بوده است. او علوم مقدماتی را نزد آن بزرگواران فرا گرفت.
سید در بین علما و مردم زمان خویش از احترام خاصی برخوردار بود. او علاوه بر اینكه فقیهی نام آور بود، ادیبی گرانقدر و شاعری توانا شمرده می شد. ابن طاووس، كه از محضر استادان حله استفاده كافی و لازم را برده بود، برای استفاده از علمای دیگر شهرها عزم سفر نمود. او ابتدا به كاظمین رفت. پس از مدتی ازدواج نمود و ساكن بغداد شد. او مدت پانزده سال در شهر بغداد به تربیت شاگردان و تدریس علوم مختلف پرداخت.
سید در سال 664 ق در سن 75 سالگی در شهر بغداد وفات نمود. پیكر شریفش در نجف اشرف و در حرم امیرالمؤمنین(علیه السلام) به خاك سپرده شد.

استادان:
پدرش موسی بن جعفر، جدش ورّام بن ابی فراس، ابن نماحلی، فخار بن معد موسوی.

شاگردان:
سدیدالدین حلی، علامه حلی، حسن بن داوود حلی (صاحب رجال)، عبدالكریم بن احمد بن طاووس، علی بن عیسی اربلی.

تألیفات:
المهمات و التتمات، كشف المحجه لثمره المهجه، مصباح الزائر و جناح المسافر، اللهوف علی قتلی الطفوف، مهج الدعوات.

معرفی اجمالی كتاب:
موضوع این كتاب، جریان شهادت امام سوم شیعیان حسن بن علی(علیه السلام)و واقعه جانسوز عاشورا است. كتاب حاضر برای مسافرتها و آداب زیارت نوشته شده و مؤلف بنا بر اختصار داشته است و به همین جهت سلسله اسناد روایات را حذف كرده و تنها آخرین راوی یا كتاب مرجعی كه روایت از آن نقل شده آورده است.
مؤلف، كه هدفش بیان واقعه عاشورا بوده، احادیث را طوری كنار هم قرار داده كه یك جریان منسجم را تشكیل دهد و از ذكر روایات تكراری و روایات متفرق اجتناب كند.
برخی عناوین كتاب عبارت اند از: مقدمه. شامل مطالبی در عظمت واقعه عاشورا و مقام امام حسین(علیه السلام) كه در سه مسلك تنظیم شده است;
مسلك اول: پیرامون مسایل قبل از شروع عاشورا كه از ولادت امام تا وقایع روز عاشورا را شامل می شود;
مسلك دوم: شامل وقایع روز عاشورا تا شهادت امام(علیه السلام);
مسلك سوم: شامل وقایع بعد از شهادت امام است.

وضعیت نشر:
این كتاب، به وسیله انتشارات جهان تهران، در یك جلد به زبان عربی چاپ و منتشر شده است.
نیز این کتاب به وسیله مرحوم شیخ فارس حسون تحقیق و به به چاپ رسیده است و همچنین چند بار این کتاب به فارسی ترجمه شده است. از جمله: ترجمه سید محمد صحفی قمی، علیرضا رجالی تهرانی، عباس عزیزی.

 

این خلاصه ای بود از هزاران کتب مقاتل شیعه